Mücbir Sebep Nedir?

Özellikle sigorta, vergi ve iş hukuku gibi alanlarda mücbir sebep kavramı sıkça karşımıza çıkar. Mücbir sebep, hem bireylere hem de işletmelere önemli bir hukuki dayanak sağlar. Yazımızı okuyarak “Mücbir sebep nedir?” , “Mücbir sebep halleri nelerdir?” sorularının yanıtını öğrenebilir, mücbir sebep kavramına dair merak ettiğiniz konular hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz. 

Mücbir Sebep Ne Demektir?

Mücbir sebep ile ilgili detaylı bilgi vermeden önce “Mücbir sebep ne demek?” sorusunu yanıtlayalım.Mücbir sebep terimi, alınacak önlemlere karşı önüne geçilmesinin imkanı olmayan, yapılması gereken işin yerine getirilmesini engelleyen ve kişinin iradesi dışında meydana gelen beklenmedik olayları ifade eder. Hukuki açıdan oldukça önemli bir yere sahiptir.

Deprem, sel, salgın hastalık, savaş ya da grev gibi olaylar genellikle mücbir sebep kapsamında değerlendirilir. Bu olaylar meydana geldiğinde yükümlülüklerin yerine getirilmesi geçici olarak durabilir. Örneğin bir işletme doğal afet nedeniyle faaliyetini durdurmak zorunda kaldığında bu durum mücbir sebep olarak değerlendirilebilir.

Mücbir Sebeplerde Hukuki Dayanak ve Mevzuat

Mücbir sebep kavramı, Türk hukuk sisteminde doğrudan birçok yasa ve yönetmelikte kendine yer bulur. En temel dayanaklardan biri Türk Borçlar Kanunu’nun 136. maddesidir. Bu maddeye göre borcun ifası borçlunun sorumlu tutulamayacağı sebeplerle imkansız hale gelirse, borç sona erer. Yani mücbir sebep durumunda borçlu, yapması gerekeni yerine getirmediği için sorumlu tutulamaz.

Vergi Usul Kanunu’nun 13. maddesi de mücbir sebepleri düzenler. Bu maddeye göre deprem, yangın, salgın hastalık, zorlayıcı idari tedbirler gibi durumlarda mükelleflerin süreleri durur ya da uzatılır. Benzer şekilde sigorta hukukunda da mücbir sebepler poliçe teminatlarının kapsamına ve tazminat süreçlerine doğrudan etki eden durumlardandır.

Mücbir Sebep Şartları Nelerdir?

Bir olayın mücbir sebep olarak kabul edilmesi için bazı şartların yerine gelmesi gerekir. Her aksaklık ya da gecikme mücbir sebep sayılmaz. Bir olayın mücbir sebep kapsamına girebilmesi için şu temel şartların gerçekleşmesi gerekir:

• Olay, tarafların kontrolü dışında meydana gelmiş olmalıdır. Tarafın kendi eyleminden, ihmalinden veya öngörüsüzlüğünden kaynaklanmamalıdır.
• Sözleşmenin yapıldığı sırada makul bir kişinin öngöremeyeceği bir nitelikte olmalıdır.
• Olayın etkilerini ortadan kaldırmak veya engellemek mümkün olmamalıdır.
• Mücbir sebep, sözleşmeden doğan yükümlülüğün gerçekten yerine getirilememesine yol açmalıdır.

Bu koşullar bir araya geldiğinde mücbir sebep için gerekli zemin oluşur.

Mücbir Sebep Halleri

Doğal, sosyal ya da idari kaynaklı mücbir sebep halleri vardır. Deprem, sel fırtına, yangın, toprak kayması gibi doğa olayları, doğal kaynaklı mücbir sebep hallerindendir. Savaş, iç karışıklık, grev, ayaklanma gibi durumlar ise sosyal olaylar arasında yer alır. Son olarak idari kaynaklı mücbir sebep halleri ise pandemi sürecinde getirilen sokağa çıkma yasakları, ithalat-ihracat kısıtlamaları ve karantina uygulamalarıdır. Bununla birlikte günümüzde siber saldırılar, enerji kesintileri ve küresel ölçekteki dijital altyapı hasarları da bazı sektörlerde mücbir sebep halleri olarak değerlendirilebilir.

Sözleşmelerde Mücbir Sebebin Sonuçları

Bir sözleşmede mücbir sebep ortaya çıktığında tarafların yükümlülükleri değişir. Dolayısıyla bazı sonuçlar meydana gelir. Sözleşme yapan iki taraftan biri ya da her iki taraf mücbir sebeplere maruz kalırsa aşağıdaki durumlar yaşanabilir:

• İfa yükümlülüğü askıya alınır.
• Mücbir sebep nedeniyle yükümlülük yerine getirilemiyorsa sorumluluk ortadan kalkabilir.
• Olayın etkisi uzun sürüyor ve tarafların yükümlülüklerini yerine getirmesi artık imkansız hale geliyorsa sözleşme feshedilebilir.

Bunun dışında kurum ve kuruluşların sözleşmelerinin içeriğine bağlı olarak da sonuçlar değişebilir.

İhale, Vergi ve Sigorta Alanında Mücbir Sebep Uygulamaları

Mücbir sebebin en çok uygulandığı alanlar sigorta, vergi ve ihale durumlarıdır. Sigorta poliçeleri mücbir sebep durumlarında hasar tazmininin nasıl değerlendirileceğini belirler. Zorunlu deprem sigortası, konut sigortası gibi poliçelerde mücbir sebep durumu ele alınır. Vergi alanında da Gelir İdaresi Başkanlığı belirli afet ya da olağanüstü durumlarda mücbir sebep ilan ederek ödeme sürelerini değiştirebilir. Kamu ihalesiyle yüklenici arasında yapılan sözleşmelerde sel, deprem ya da savaş gibi olaylar nedeniyle işin tamamlanması mümkün olmazsa yükleniciye ek süre tanınabilir ya da sözleşme feshedilebilir.

Mücbir Sebep Durumunda Kurum ve Kişilerin Yapması Gerekenler

Bir mücbir sebep durumu meydana geldiğinde hem kurumların hem de bireylerin yerine getirmesi gereken bazı durumlar bulunur. İlk olarak yaşanan durumun belgelenmesi gerekir. 

Olayın gerçekleştiği an ve olayın etkileri resmi belgelerle kanıtlanmalıdır. Afet raporları, polis tutanakları, meteorolojik veriler ya da sigorta eksper raporları bu belgeler arasındadır. 

Vergi mükellefleri, ticari işletmeler ya da kamu ihalelerine dahil şirketler mücbir sebep durumunu ilgili mercilere derhal bildirmelidir. Aynı zamanda mücbir sebep kaynaklı zararların tazmini için poliçenizdeki teminatları gözden geçirebilirsiniz.

Mücbir sebepler hiçbir işletmenin ya da bireyin öngöremeyeceği fakat etkilerini yönetmek zorunda olduğu durumlardır. Siz de Eureko Sigorta ile risklerinizi kontrol altına alın, mücbir sebepler karşısında güvende kalın.